طلا در دل زباله‌های الکترونیکی / قطعات الکترونیکی جایگزین معادن می‌شوند؟

به گزارش دیورادیو به نقل از «دنیای اقتصاد»، رشد و توسعه تولید تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی از یک سو و عمر مفید کوتاه این تجهیزات از سوی دیگر باعث به وجود آمدن حجم بزرگی از زباله‌های الکتریکی و الکترونیکی شده است. با وجود اینکه سالانه حجم عظیمی ضایعات الکترونیکی در جهان تولید می‌شود اما فقط حدود ۱۰ درصد آن بازیافت می‌شود. آمارهای بازیافت فلزات گرانبها در ایران بسیار ناچیز است و حدود ۷۰ درصد زباله‌های الکترونیکی به کشورهایی همچون چین و پاکستان صادر می‌شوند.

طی سال‌های اخیر تولید تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی پیشرفت سریعی در صنعت داشته و گسترش این صنعت باعث ایجاد پسماند تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی شده است. به دلیل مشکلات زیست محیطی که به دنبال این مساله به وجود آمد، دولت‌ها مدیریت پسماند الکتریکی و الکترونیکی را در دستور کار خود قرار دادند که شامل استفاده مجدد از وسایل، بازیافت و شکل‌‌های دیگری از بازیابی می‌شود.

بازیافت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی نه‌تنها از نظر تصفیه پسماندها، بلکه از نظر بازیابی مواد ارزشمند نیز حائز اهمیت است. پسماندهای الکترونیکی متنوع و پیچیده‌‌اند، شناسایی این پسماندها از مهم‌ترین پارامترها برای گسترش یک سیستم بازیافت با صرفه اقتصادی و دوستدار محیط زیست است.

پسماندهای الکترونیکی پا درجای پای معادن گذاشتند

زباله‌های الکترونیکی به‌‌دلیل داشتن فلز با ارزشی همچون طلا، نقره و مس به منبعی با ارزش برای تولید این فلزات تبدیل شده‌‌اند. به همین دلیل تمایل بسیاری از شرکت‌‌های خارجی و داخلی برای خرید این زباله‌ها زیاد شده است. به عنوان مثال شرکت کره‌‌ای زینک ۷۳ درصد سهام کمپانی زباله‌های الکترونیکی ایالات متحده به نام ایگنو تکنولوژی را خریداری کرده است

دلیل استفاده از فلزات گرانبها همچون طلا و مس در وسایل الکترونیکی هادی بودن این فلزات است. از آنجا که جریان و ولتاژ به کار گرفته شده در قطعات الکترونیکی رایانه یا موبایل بسیار پایین است، نیاز به رسانایی قوی دارند تا بتوانند جریان لازم را به خوبی و با ولتاژ کم منتقل کنند. طلا یک رسانای عالی است و به همین دلیل، در اکثر محل‌‌هایی که قطعات الکترونیکی به هم متصل شده‌‌اند، از روکش طلا استفاده شده است تا رسانش به خوبی انجام پذیرد.

از طرفی، اگر این قطعات الکترونیکی دچار خوردگی شوند، جریان میان قطعات قطع شده یا با مشکل روبه‌رو می‌شود که این باعث از کار افتادن کل سیستم خواهد شد. طلا علاوه بر اینکه یک رسانای عالی است، بسیار مقاوم است و به سختی دچار خوردگی می‌شود و می‌تواند سال‌های سال به خوبی کار کند. آمارها نشان می‌دهد اگر قطعات الکترونیکی ضایعاتی برای استخراج طلا استفاده شود، می‌توان ۴۰ تا ۸۰ برابر طلایی را به دست آورد که از سنگ معدن (هم‌‌وزن آن) استخراج می‌شود.

در این راستا مدیرعامل شرکت بازیافت آنلاین در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای اقتصاد» اظهار کرد: پردازشگر اصلی کامپیوتر یا CPU، بورد اصلی یا بورد مدار چاپی، حافظه دسترسی اتفاقی (RAM)، بوردهای تلفن‌‌های همراه و سیم‌کارت حاوی فلزاتی همچون طلا و نقره هستند که در برخی از قطعات میزان فلزات گرانبها بیشتر و در برخی دیگر کمتر است، اما در مجموع بوردها از جمله قطعات الکترونیکی هستند که بازیافت و استخراج فلزات گرانبها  از آنها صرفه اقتصادی دارد.

به عنوان مثال ممکن است هر عدد CPU کامپیوتر حتی تا یک گرم طلای ۲۴ عیار داشته باشد یا ممکن است از ۱۰ عدد CPU کامپیوتر بتوان یک گرم طلای ۲۴ عیار را استخراج کرد، بنابراین تعیین میزان فلزات گرانبها در قطعات الکترونیکی بر حسب تجربه مشخص می‌شود.

استخراج طلا آسیب‌‌زا نیست

مسعود میرزایی افزود: بوردهای الکترونیکی موجود در موبایل، مخابرات و کامپیوتر حاوی طلا و نقره هستند. برای بازیافت فلزات گرانبها از این قطعات تکنولوژی پیچیده‌‌ای به کار گرفته نمی‌شود و به دو روش شیمیایی و حرارتی انجام می‌شود که برای برخی از جداسازی‌‌ها از روش شیمیایی و در برخی دیگر از قطعات از کوره قال استفاده می‌شود.

وی عنوان کرد: برخی از تراشه‌ها به روش شیمیایی طلا استخراج می‌شوند و برخی دیگر به دلیل اینکه طلای کمتری دارند و باید حجم زیادی از قطعات مورد بازیافت قرار گیرند تا طلای بیشتری حاصل شود از کوره استفاده می‌شود. به عنوان مثال تراشه‌هایی به نام خرچنگ وجود دارد که چون طلای کمتری دارند از هر ۱۰ کیلوگرم این نوع از تراشه ۲ گرم طلا به دست می‌‌آید.

جداسازی طلا از این قطعات با روش شیمیایی صرفه اقتصادی ندارد و باید از کوره‌‌ای به نام قال استفاده کرد. بعضی از تراشه‌ها نیز هستند که از هر یک کیلوگرم آنها ۲ تا ۳ گرم طلا حاصل می‌شود که برای جداسازی طلا از این قطعات از روش شیمیایی و با استفاده از اسید نیتریک استخراج صورت می‌گیرد.

مدیرعامل شرکت بازیافت آنلاین یادآور شد: قال به معنای کوره زرگری بوده و قالکاری فرآیندی است که طی آن فلزات گرانبها همچون طلا و نقره از ضایعات و مواد زائد حاوی این فلزات جدا می‌شوند تا در یک پروسه بازیابی شیمیایی بازیافت شوند. در روش جداسازی از طریق کوره قال ضایعات را با مقداری اکسید سرب و نقره در کوره قالکاری ذوب می‌کنند و مقداری خاکستر و فلاکس به مذاب اضافه می‌کنند تا فلزات پایه و سرب اکسید شوند.

وی تاکید کرد: طلا، نقره و فلزات گروه پلاتین به دلیل اینکه اکسید نمی‌شوند در ته مذاب ته‌‌نشین می‌شوند. در ادامه سرباره و اکسیدهای روی مذاب جداسازی می‌شوند و در پایان طلا و نقره و مقداری سرب که در کف کوره باقی مانده‌‌اند و به شکل یک قرص به نام قرص نقره از کوره بیرون آورده شده و سرد می‌شود و در پایان قرص نقره را از سرباره پاکسازی می‌کنند و آن را اسیدکاری کرده تا طلا و نقره بازیابی شوند.

میرزایی در ادامه گفت: در روش قالکاری به دلیل سوزاندن سرب از فیلتر استفاده می‌شود و مانع از ورود سرب به هوا و محیط زیست می‌شوند، بنابراین دو روش شیمیایی و کوره قال برای بازیافت فلزات گرانبها از قطعات الکترونیکی آسیبی به محیط زیست نمی‌‌رسانند.

۷۰ درصد قطعات الکترونیکی صادر می‌شود

وی تاکید کرد: بخشی از بازیافت که آسان است و صرفه اقتصادی دارد در داخل کشور انجام می‌شود و ۷۰ درصد قطعات الکترونیکی جهت بازیافت صادر می‌شود. به عنوان مثال هزینه استخراج فلزات گرانبها از برخی بوردهای مخابراتی سنگین برآورد می‌شود و عملا فرآیند بازیافت در داخل کشور مقرون به صرفه نیست.

بسیاری از واحدهای بازیافتی قطعات الکترونیکی طی چند سال اخیر به دلیل هزینه‌های بالای فرآیند استخراج تعطیل شده‌‌اند. فعالان این حوزه عدم حمایت‌‌های دولتی را عامل اصلی این تعطیلی‌‌ها می‌‌دانند و معتقد هستند که دلالی ضایعات الکترونیکی نسبت به کارگاه‌های جداسازی سود بیشتری دارد و عملا به کار دلالی مشغول شده‌‌اند.

میرزایی اضافه کرد: به عنوان مثال از یک کیلوگرم بورد الکترونیکی چیزی حدود ۲ گرم طلا حاصل می‌شود که هزینه همین میزان استخراج به صورت تقریبی ۴۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود و با این میزان هزینه فقط طلا بازیافت شده است، این در حالی است که در کشوری همچون چین علاوه بر طلا سایر فلزات مانند مس نیز استخراج می‌شود و علاوه بر آن از خود قطعه به صورت خام نیز استفاده می‌کنند، به‌طوری که از صفر تا صد فرآیند برای آنها اقتصادی به حساب می‌‌آید.

اگر تمام این عملیات در داخل کشور انجام شود برای واحدهای بازیافت هزینه زیادی به حساب می‌‌آید که از عهده آنها خارج است. مدیرعامل شرکت بازیافت آنلاین خاطرنشان کرد: دو کشور چین و پاکستان مشتری اصلی ضایعات الکترونیکی ایران هستند و به دلیل جمعیت زیادی که در این کشورها وجود دارد هزینه دستمزد کارگر اندک بوده و در نتیجه حجم قابل توجهی از سرمایه‌‌ صرف کوره و خرید مواد مورد نیاز جهت بازیافت قطعات الکترونیک می‌شود، به نوعی این زباله‌های ارزشمند از کشور خارج شده و سود این قطعات به دیگران می‌‌رسد.